Pierwszy raz określeniem „Morze Plastiku” spotkaliśmy się w Internecie, przy okazji przeglądania Social Mediów. Jako, że ekologia i gospodarka odpadami jest Krystiana zawodem wyuczonym, to temat nas bardzo zaciekawił. Kiedy przejeżdżaliśmy przez południowe wybrzeże Hiszpanii, to Almeria naturalnie stała się naszym punktem na mapie tranzytowym. Taki widok niekończących się szklarni, które w większości składają się z wielkich płacht plastiku szokuje.
„Morze Plastiku” w Almerii stało się symbolem współczesnych wyzwań związanych z intensywnym rolnictwem i ekologicznymi skutkami jego działalności. Region ten dostarcza ogromne ilości warzyw i owoców do Europy, wykorzystując zaawansowane technologie rolnicze, w tym szklarnie pokryte plastikowymi foliami. Choć to rolnictwo przynosi korzyści gospodarcze, generuje także poważne problemy środowiskowe i społeczne, o których postaramy się opowiedzieć Wam w tym wpisie.
Na wstępie chcemy zaznaczyć, że ten artykuł może spotkać się ze skrajnymi opiniami, jednak ma on na celu głównie „zajawić” Was tym problemem i skłonić do refleksji. Na końcu wpisu podamy też źródła, z których czerpaliśmy wiedzę, ponieważ na ten temat powstało wiele artykułów naukowych i dokumentów telewizyjnych. Każdy z nich przedstawia złożoność tego problemu i może odpowiedzieć na pytania, które nie zostały poruszone w naszym wpisie.
Spis treści
Gdzie dokładnie znajduje się "Morze Plastiku" w Hiszpanii?
„Morze Plastiku” to rozległy obszar intensywnego rolnictwa szklarniowego w prowincji Almeria, szczególnie skoncentrowany wokół miejscowości El Ejido. Jadąc z miasta Almeria autostradą A-7 na pewno jej nie przegapicie.
Ten region, znajdujący się na wybrzeżu Morza Śródziemnego, odgrywa kluczową rolę w dostarczaniu świeżych warzyw i owoców do europejskich supermarketów przez cały rok. Do Polski trafiają głównie do popularnej sieci dyskontowej z czerwonym robaczkiem na logo (informacja od kierowców kursujących na trasie Polska – Hiszpania). Pomidory wyjeżdżają stąd zielone i po przyjeździe do Polski po kilku dniach czerwienieją.
Jadąc autostradą A-7 / E-15, można łatwo dostrzec te imponujące struktury – rozciągają się na dziesiątkach tysięcy hektarów i są widoczne z daleka ze względu na białe foliowe pokrycia, które odbijają światło słoneczne. Widok może być trochę szokujący, ponieważ przed dojechaniem tutaj zachwycaliśmy się, jak piękna i różnorodna jest hiszpańska przyroda, a niestety tutaj plastikowy krajobraz dominuje całe otoczenie.
Czym jest i dlaczego powstało "Morze Plastiku"?
Określenie „Morza Plastiku” wzięło się od konstrukcji szklarni, które składają się głównie z plastiku. Niektórzy dyskutują na ten temat, że nie są to stricte połacie plastiku, a drobno uplecione siatki. Nie zmienia to jednak faktu, że siatki są wykonane z tworzywa sztucznego potocznie nazywanym plastikiem. Taka technologia pełni kilka funkcji. Ze względu na zastosowanie odpowiednich materiałów sztucznych można wpłynąć na natężenie promieni słonecznych, która w lecie potrafi doszczętnie niszczyć uprawy, dlatego półprzepuszczalne membrany tworzą potrzebny cień. Ograniczają one także parowanie sprawiając, że w środku szklarni jest bardziej wilgotno co sprzyja wzrostowi roślin. W sezonie zimowym chronią przed chłodem i sprawiają, że temperatura w obiekcie jest bardziej stała, dzięki czemu wegetacja owoców i warzyw jest lepsza.
W szklarni wykorzystuje się głównie technologie hydroponiczne. Hydroponika to technologia, w której rośliny są uprawiane bez gleby, a ich korzenie są zanurzone w wodzie zawierającej wszystkie niezbędne składniki odżywcze (mieszanki nawozów). Nawadnianie kropelkowe w takich systemach dostarcza precyzyjną ilość wody i nawozów bezpośrednio do korzeni roślin, co minimalizuje straty wody i zwiększa efektywność upraw w regionach o niskiej dostępności wody. Takie są założenia tej technologii, która co ciekawe została bardzo mocno rozwinięta za sprawą wojska.
Niewątpliwie plastik jest też materiałem dość tanim w produkcji i utrzymaniu. Jest ogólnodostępny, lekki i łatwy w wymianie. Z tego względu jest głównym budulcem farm odpowiadającym za całoroczną produkcje roślin.
Dlaczego jednak zdecydowano się w taki sposób zagospodarować tę część Almerii?
Szklarnie w Almerii, szczególnie w okolicach El Ejido, powstały głównie ze względu na sprzyjający klimat tego regionu, który charakteryzuje się wysokim nasłonecznieniem przez cały rok, stabilne warunki atmosferyczne oraz łagodnymi zimami. Pozwalają one na całoroczną uprawę owoców i warzyw, co czyni ten region idealnym do intensywnego rolnictwa szklarniowego. Bliskość portów i szlaków transportowych, takich jak autostrada E-15, umożliwia szybki transport produktów na rynki europejskie, co czyni region strategicznie korzystnym dla rolnictwa. Skoncentrowanie szklarni w jednym miejscu minimalizuje koszty logistyczne i produkcyjne, co zwiększa efektywność upraw.
Biznes wart miliardy euro stał się Spichlerzem Europy.
Ciekawym aspektem jest to, w jak wielkim stopniu szklarnie w Almerii stały się tytanem w branży warzyw i owoców na skalę Europy.
Szklarnie w Almerii są kluczowe dla zaopatrzenia Europy w warzywa i owoce, szczególnie w okresie zimowym, kiedy produkcja w innych częściach kontynentu jest ograniczona. Almeria odpowiada za około 40% eksportu warzyw Hiszpanii, co czyni ten region liderem w krajowej produkcji szklarniowej. Główne produkty eksportowane to papryki, ogórki, pomidory, cukinie oraz owoce, takie jak melony i arbuzy. Przykładowo, Almeria odpowiada za 62,7% eksportu ogórków i 61,6% eksportu papryki w Hiszpanii, a także ponad połowę eksportu cukinii i pomidorów.
Główne rynki eksportowe to kraje europejskie, w szczególności Niemcy (około 30,8% całego eksportu), Francja (15,5%), Holandia (12,1%), Wielka Brytania (10,7%) i Włochy (7%). W ostatnich latach rosną również eksporty do Europy Wschodniej, gdzie Polska staje się szóstym co do wielkości rynkiem dla produktów z Almerii, z 4,2% udziałem w eksporcie.
Wartość eksportu owoców i warzyw z Almerii jest szacowana na miliardy euro rocznie. W samych pierwszych ośmiu miesiącach roku 2023, Almeria wygenerowała ponad 1,8 miliarda euro przychodu z eksportu owoców i warzyw, co pokazuje ogromny wkład tego regionu w europejski rynek spożywczy.
Produkcja masowa warzyw i owoców sprawia, że są one tanie, łatwo dostępne oraz „ładne”. Jak wiadomo ludzie w tych czasach kupują oczami, więc owoce i warzywa, które nigdy nie dotykają ziemi są ładne, bez skaz oraz w miarę powtarzalne. Molochy takie jak ten w Almerii przyczynił się jednak do upadku wielu lokalnych i mniejszych biznesów, które nie mogły konkurować z takim gigantem. W konsekwencji cała Europa uzależniła się od warzyw i owoców produkowanych w Almerii.
I właśnie w tym, że tak ogromna plantacja stała się spichlerzem Europy, jest jednym z problemów tego regionu.
Problemy i kontrowersje związane z masowymi plantacjami w Almerii
Podczas gdy szklarnie w Almerii dostarczają Europie w znacznej części świeże produkty, ich funkcjonowanie niesie ze sobą wiele problemów, które wymagają szybkiego rozwiązania. Ekologiczne skutki związane z odpadami i zużyciem zasobów naturalnych oraz problemy społeczne wynikające z nielegalnego zatrudnienia pracowników, najczęściej migrantów, stanowią największe wyzwania dla tego regionu. Dodatkowo jest to potężny rynek powiązany wieloma zależnościami w regionie, który napędza gospodarkę w Hiszpanii. Ta zaś nie jest w najlepszym stanie i walka z bezrobociem w tym kraju trwa już od wielu lat.
Problemy ekologiczne
Odpady: Masowe szklarnie w Almerii generują ogromne ilości odpadów, głównie plastiku. Szklarnie pokryte są plastikowymi foliami, które po kilku latach muszą być wymieniane, co prowadzi do powstawania tysięcy ton odpadów. Choć teoretycznie powinny być poddane recyklingowi, to w praktyce wiele z nich kończy w okolicznych polach i morzu, zanieczyszczając środowisko. W wielu miejscach tworzą się nielegalne wysypiska odpadów (tzw. dzikie wysypiska), które degradują do ziemi lub są wywiewane. Wystawione na długotrwałe promieniowanie słoneczne tworzywo sztuczne degraduje (wysusza się i kruszy) tworząc przy tym nanoplastik, który później jest asymilowany do organizmów żywych (małych ssaków, ryb a nawet roślin). Dodatkowo wiatr rozprasza odpady sprawiając, że są ciężkie do całkowitego usunięcia.
Gospodarka wodna: Intensywne rolnictwo wyczerpuje zasoby wodne regionu, co prowadzi do pustynnienia i degradacji gleb. W rejonie Almerii, gospodarka wodna jest ogromnym wyzwaniem, ponieważ ten region charakteryzuje się jednym z najniższych poziomów opadów w Europie, zaledwie około 200 mm rocznie, podczas gdy szklarnie potrzebują od 800 do 1000 mm wody rocznie. W związku z tym, masowe rolnictwo w tym regionie prowadzi do intensywnego wykorzystywania wód gruntowych, co spowodowało znaczący spadek poziomu wód podziemnych. Od 2009 roku działa w Almerii zakład odsalania wody morskiej, który dostarcza około 60 000 m³ wody dziennie. Odsalanie wody nie należy do najtańszych sposobów, ponieważ wymaga sporej ilości energii, jednak nie ma tutaj innego wyboru, żeby zaopatrzyć szklarnie w wodę.
Degradacja gleby i krajobrazu: Masowe szklarnie w Almerii mają istotny wpływ na lokalny klimat. Białe folie, którymi pokryte są te konstrukcje, odbijają znaczną ilość promieni słonecznych, co zwiększa tzw. albedo regionu – zdolność powierzchni do odbijania promieniowania słonecznego. Badania przeprowadzone przez Uniwersytet Almerii wykazały, że powierzchnia odbijająca światło w regionie zwiększyła się o 10% w latach 1983-2006, co przyczyniło się do lokalnego ochłodzenia. Podczas gdy większość Hiszpanii odnotowała wzrost temperatur o 0,5°C na dekadę, w Almerii średnia temperatura spadła o 0,3°C na dekadę w tym samym okresie. Amplituda w regionie wychodzi więc 0,8°C stopni, co jest dość znaczącym wynikiem.
Ze względu na intensywną eksploatację, wiele terenów zostało całkowicie pozbawionych naturalnej roślinności, a gleby zostały wyczerpane z zasobów mineralnych. W konsekwencji, rolnictwo w tym regionie coraz częściej korzysta z hydroponiki oraz sztucznie wzbogacanych podłoży, ponieważ gleba nie jest już wystarczająco żyzna dla tradycyjnych metod upraw.
Problemy społeczne: nielegalne zatrudnienie
Jednym z najpoważniejszych problemów związanych z masową uprawą w Almerii jest nielegalne zatrudnienie i wyzysk pracowników, głównie migrantów. Wiele z tych osób pracuje na czarno, w bardzo trudnych warunkach i za niskie wynagrodzenie. Brak umów o pracę, długie godziny pracy, oraz brak odpowiednich warunków socjalnych to tylko niektóre z problemów, z jakimi mierzą się ci pracownicy. Najbardziej odczuwalnymi przez pracowników trudnościami jest praca z nawozami i pestycydami, bez odpowiednich środków ochrony.
Oficjalny raport opublikowany przez organizację Human Rights Watch potwierdza te nieprawidłowości. Raport zatytułowany „Unprotected: Migrant Workers in Almería’s Greenhouses” wskazuje, że pracownicy migrujący, głównie z Afryki Północnej i Europy Wschodniej, często żyją w prowizorycznych obozowiskach bez dostępu do podstawowych usług. Brak kontroli i nadzoru nad warunkami pracy pozwala na ich wyzysk na szeroką skalę. Wiele osób zmuszanych jest do pracy w warunkach, które łamią prawa człowieka. Osoby tu zatrudnione nie mają też tego jak zgłosić, ponieważ ograniczeniem jest bariera językowa oraz brak znajomości prawa.
Spore bezrobocie w Hiszpanii nie daje też możliwości szukania innej pracy, ponieważ rodowici Hiszpanie mają trudności ze znalezieniem odpowiedniej posady, a co dopiero imigranci.
Oczywiście te problem nie dotyczy wszystkich szklarni. Wiele z nich pracuje zgodnie z wymogami krajowymi oraz podlega inspekcjom. Są jednak też pracodawcy, dla których liczy się tylko zysk i to właśnie oni są głównymi sprawcami problemu.
Problemy gospodarcze: zależność i destabilizacja rynków
Kolejnym problemem w skali makro jest uzależnienie od upraw warzyw i owoców praktycznie całej Europy. Przez swoją długoletnią działalność wielu innych, lokalnych wytwórców owoców i warzyw musiało zakończyć swój biznes, ponieważ nie mogło konkurować z tak olbrzymią machiną. Ze względu na skalę usług plantacje w Almerii mogło obniżyć koszty logistyczne i dystrybucyjne zawierając często umowy na wyłączność z wielkimi przedsiębiorstwami i hurtownikami.
Najlepiej tą zależność pokazały czasy pandemii, gdy wiele krajów pozamykało swoje granice powodując tym samym paraliż w przepływie towarów w całej Europie. Doprowadziło to do destabilizacji i widma braku świeżych owoców oraz warzyw w wielu regionach Europy.
Niestety tak wielkie uzależnienie od siebie sprawia, że problem staje się trochę „nietykalny”, ponieważ jeżeli instytucje nadzorujące wykażą w wielu partiach owoców i warzyw przekroczenie jakiś składników / nieprawidłowości w zatrudnieniu czy też fatalny wpływ na środowisko lokalne to jakie tak naprawdę będą mieli narzędzia żeby temu przeciwdziałać? Zamkną plantacje produkujące żywność dla większości Europy? Obłożą karami przedsiębiorstwo, które sceduje karę wyższą marżą na swoje wytwory? Problem jest bardzo złożony i obrazuje, jak łatwo wpaść w sidła monopolu oraz jak ciężko się z nich uwolnić.
Podsumowanie
Ten region Almerii jest jednym z tych, obok którego nie można przejść obojętnym. Z jednej strony jest to bardzo ważny punkt odpowiadający za stabilizację produkcji żywności w Europie, dając możliwość kupienia owoców i warzyw niezależnie od sezonu w dość konkurencyjnych cenach. Z drugiej strony wpływ na środowisko lokalne, warunki pracy oraz samej jakości produktów może dawać wiele do życzenia. Silny wpływ gospodarczy oraz pozycja monopolisty sprawia, że jest to problem, który ciężko rozwiązać, ponieważ wiązałoby się to z konsekwencjami tragicznymi w skutkach.
Jaki byłby najlepszy model dążący do rozwiązania tego problemu? Wydaje nam się, że stopniowe dążenie do przywrócenia lokalnych wytwórców żywności mogłoby pomóc w lepszym zarządzaniu produkcją. Wydaje nam się, że zdrowa konkurencja działa pozytywnie na każdą firmę, ponieważ każda dąży do tego by ich produkty były lepsze i spełniały oczekiwania klientów. Aktualnie bazując na produktach pochodzących z almeryjskich szklarni jesteśmy trochę podstawieni pod ścianą, ponieważ nie mamy zbytniego wyboru. Możemy brać to co jest, albo nie jeść tego wcale.
Dodatkowo gdyby tak potężna farma nie była znaczącym źródłem dochodu regionu oraz kraju, to może instytucje nadzorcze lepiej by spełniały swoje funkcje i kontrolowali emisję warzyw i owoców i poddawali je częstszym testom na zawartości poszczególnych pierwiastków. Z raportów wynika, że często wytwórcy chcąc maksymalizować swój dochód (produkować więcej za mniej) nie trzymają się wytycznych dotyczących poziomów substancji odżywczych (nawozów) znajdujących się w zupie zasilającej uprawy hydroponiczne.
Problem jest i warto być tego świadomym. Ten wpis nie jest stworzony po to, byście nie jedli owoców i warzyw ze sklepu, ale bardziej skłaniającym do ogólnej refleksji. Dajcie znać, jakie są Wasze przemyślenia w tym temacie.
Polecane źródła i inne artykuły na ten temat:
- Materiał : Hiszpania, Morze Plastiku
Źródło: dokument wypuszczony przez niemiecką telewizję Arte.TV w 2024 roku. Opisuje ogólny problem Morza plastiku – warto zapoznać się z tym materiałem, bo trwa około 30 minut a dużo można się z niego dowiedzieć.
Link: ArteTV – Morze Plastiku. Materiał: Almería’s Sea of Greenhouses
Źródło: NASA Earth Observatory
Opis: Artykuł opisuje historię i rozwój szklarni w Almerii, przedstawiając ich wpływ na lokalny klimat, w tym zjawisko ochłodzenia poprzez odbijanie promieni słonecznych przez białe folie pokrywające szklarnie. Tekst omawia również technologie używane w rolnictwie szklarniowym, takie jak nawadnianie kropelkowe i hydroponika.
Link: NASA Earth ObservatoryMateriał: Spain: Cooling trend in Almería by its greenhouses surface
Źródło: Agroberichten Buitenland
Opis: Raport opisujący, w jaki sposób szklarnie w Almerii przyczyniają się do lokalnego ochłodzenia klimatu poprzez odbijanie światła słonecznego. Zawiera szczegóły na temat albedo oraz analizy temperaturowe oparte na badaniach satelitarnych i analizach przeprowadzonych przez Uniwersytet Almerii.
Link: Agroberichten BuitenlandMateriał: The Role of Technology in Greenhouse Agriculture: Towards a Sustainable Intensification in Campo de Dalias (Almeria, Spain)
Źródło: Agronomy Journal
Opis: Artykuł naukowy analizujący rozwój technologii w rolnictwie szklarniowym w Almerii. Skupia się na zastosowaniu nawadniania kropelkowego, hydroponice oraz zarządzaniu wodą w regionie, w tym na wykorzystaniu odsalania wody morskiej.
Link: Agronomy JournalMateriał: Reclaiming the Desert: How Greenhouses in Spain’s Almería Are Growing Vegetables in One of Europe’s Driest Regions
Źródło: Barcelona Field Studies Centre
Opis: Ten raport bada aspekty środowiskowe i społeczne rolnictwa szklarniowego w Almerii, w tym wyjałowienie gleby, problemy związane z monokulturą oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Szczególny nacisk położono na degradację gleby oraz stosowanie technologii hydroponicznych.
Link: Barcelona Field StudiesMateriał: Human Rights Watch Report: Exploitation in Spanish Agriculture
Źródło: Human Rights Watch
Opis: Raport HRW analizujący problemy społeczne w Almerii, w tym nielegalne zatrudnianie migrantów oraz ich trudne warunki pracy w sektorze rolniczym. Dokument wskazuje na wyzysk pracowników oraz niewystarczające regulacje prawne, co jest częstym problemem w sektorze rolnictwa szklarniowego.
Link: Human Rights Watch
Ponad 120 miejsc do odkrycia
Jeżeli planujesz swój wyjazd na wybrzeże Andaluzji i chciałbyś mieć pod ręką wyjątkowe miejsca, które warto odwiedzić to z naszą mapą zaoszczędzisz sporo czasu na ich szukaniu. Wszystko w jednym miejscu – na komputerze, tablecie czy telefonie.
Co zyskujesz kupując naszą mapę?
SPOKÓJ – nie martw się tym, że coś pomniesz lub nie zobaczysz ciekawych miejsc będąc w pobliżu. Dzięki naszej mapie na pewno znajdziesz wiele niezwykłych miejsc, które zagwarantują Ci niezapomniane wspomnienia.
CZAS – wakacje / urlop jest po to by wypoczywać! Z naszą mapą zaoszczędzisz sporo czasu na planowanie i szukanie miejsc, które warto odwiedzić.
INSPIRACJE – z naszą mapą nie zabraknie Ci pomysłów na zwiedzanie. Każde z tych miejsc to gotowy przepis na świetną wycieczkę.
